بررسی تأثیر تغییرات اقلیمی بر برنامه‌ریزی و توسعه شهری آینده (مورد پژوهی: کلانشهر تهران)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی مستقل

نویسندگان

1 استاد گروه شهرسازی ،واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی تهران، ایران؛

2 دانشجوی دکتری شهرسازی،گروه معماری و شهرسازی،واحد تبریز،دانشگاه آزاد اسلامی،تبریز،ایران .*

3 پژوهشگر پسا دکتری طراحی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

10.22034/future.2025.23515.1019

چکیده

پژوهش حاضر چالش‌های تاب‌آوری اقلیمی در کلان‌شهر تهران را از منظر سیاست‌گذاری شهری و تجربه تصمیم‌سازان کاوش می‌کند؛ مسئله اصلی فقدان انسجام میان راهکارهای فنی، ساختاری و اجتماعی است که خطر «قفل‌شدن» آسیب‌ها را افزایش می‌دهد. روش تحقیق کیفیِ موردپژوهی مبتنی بر ۳۰ مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با مدیران و خبرگان شهری، مثلث‌سازی با اسناد و مشاهدات میدانی، و تحلیل سه‌مرحله‌ای کدگذاری با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA انجام شد؛ داده‌های توصیفی در Excel ثبت و همپایی کدگذاری با ضریب کاپا کوهن 0.67 اعتبار سنجی شد. تحلیل کمّی ـ کیفی نشان داد از ۷۲ کد اولیه، ۱۸ مقوله محوری و ۶ درون‌مایه نهایی شکل گرفتند؛ حدود یک‌سوم کدها در بیش از 60% مصاحبه‌شوندگان تکرار شدند و کدهایی چون «فقدان چشم‌انداز اقلیمی» و «توزیع نابرابر فضای سبز» به‌ترتیب در ≈63% نمونه برجسته بودند. نتایج مفهومی اثبات می‌کند که اثربخشی سیاست‌های اقلیمی تابع ضربی سه ظرفیت هم‌زمان است: همگرایی نهادی ـ حقوقی، تراکم و کیفیت زیرساخت‌های طبیعی ـ کالبدی در مقیاس محله، و سازوکارهای داده‌محور و تأمین مالی محلی؛ این «تز انسجام نهادی ـ مکانی برای تاب‌آوری شهری» همسو با مفاهیم حکمرانی تطبیقی و تاب‌آوری چندبعدی اما نوآورانه در پیوند عملی میان مؤلفه‌ها است. پیشنهادهای سیاستی شامل الزام قانونی «پیوست اقلیمی»، برنامه «عدالت سبز محله‌ای»، نوسازی انرژی با مشوق‌های مبتنی بر عملکرد، تسریع حمل‌ونقل پاک و استقرار سامانه پایش یکپارچه برای شاخص‌هایی مانند سرانه فضای سبز و تغییر دمای سطحی محله‌ای می‌باشد. این نتایج مسیر مطالعات تجربیِ محله‌ای و طراحی پایلوت‌های شبه‌آزمایشی برای ارزیابی کمّی ترکیب NBS، بازچرخانی آب و نوسازی انرژی را ترسیم می‌کند.

کلیدواژه‌ها